Het polderlandschap is de uitdrukking van een eeuwenlange en ijzersterke band tussen mens en landschap. In weinig Vlaamse streken werden de menselijke activiteiten zo sterk bepaald door de fysische aspecten en de integrale collectieve aanpak van een landschap als in de polders.
Zonder meteen keuzes in inrichting of beheer naar voor te schuiven, biedt de landschapsbiografie handvaten om de toekomst van de Oudlandpolder duurzaam vorm te geven. Je kunt het rapport hier lezen.
Water: vriend of vijand?
Begrensd door kanalen en de Noordzee is de Oudlandpolder in de eerste plaats een verhaal van omgaan met water. Van nature staat de polder onder invloed van de getijden van de Noordzee en toch hebben mensen in de schorren en het veen gejaagd op vis en watervogels, zout gewonnen, schapen geteeld, wol gesponnen en stoffen gemaakt. Ze hebben handel gedreven en ze hebben geleefd met het water. Dat water zorgde voor kansen, maar ook voor gevaar.
In de middeleeuwen onderging de Oudlandpolder de cruciale transformatie van getijdenlandschap naar polder door de aanleg van lokale dijkjes. Eenmaal je met dijken begint, maak je ook sluizen en drainagekanalen, want het water komt niet alleen van de Noordzee, maar ook uit het binnenland. Die waterhuishoudingswerken werden steeds inventiever en complexer, allemaal om het leven in het kustgebied, maar ook in de aangrenzende zandstreek mogelijk te houden.
Onder invloed van slecht beheer van de infrastructuur, verstuiving van het duinzand en erosie door de getijdenwerking, is de kustlijn opgeschoven met een enorm landverlies tot gevolg. Grote infrastructuurwerken vormden nadien het landschap om in een strakke organisatie van kanalen, grachten en sluizen met grote kapitalistische polderboerderijen in het open landschap. Schapen en akkerbouw verdwenen ten voordele van weides en runderteelt.
Vissers die op zee gingen en terugkeerden, werden door vastelanders met wantrouwen bekeken: de zee was goddeloos. Maar in de 19e eeuw kwamen er plots vastelanders met een andere houding. De bourgeoisie kwam naar het strand en naar zee voor gezonde lucht, plezier en ontspanning. De stille kustlijn werd in het hoogseizoen een drukke bijenkorf. Aan de oostrand van de Oudlandpolder verscheen Zeebrugge met de bijhorende haveninfrastructuur. De stedelijke agglomeraties van Brugge, Oostende en Bredene breidden sterk uit en er kwamen moderne steenwegen.
Tussen het binnenland en de dijk lagen standvastig de oude polderschuren. Na de Tweede Wereldoorlog intensiveerde de landbouw sterk, met een schaalvergroting van de bewerkte percelen, omzetting van (natte) graslanden naar akkerland en het verdwijnen van heel wat kleine landschappelijke elementen en natuurwaarden tot gevolg. Het landschap van de Oudlandpolder erodeerde, kromp en raakte ingesloten, maar behield wel heel wat mooie troeven.
Twee sporen: historisch onderzoek gekoppeld aan hedendaagse beleving
Een landschapsbiografie beschrijft de levensloop van een landschap. Cruciaal is ons uitgangspunt dat ‘landschap’ niet alleen iets tastbaars is, maar nadrukkelijk ook een sociale dimensie heeft. Voor deze opdracht waren we zowel onderzoekers als verhalenmakers. Uit het wetenschappelijk onderzoekend spoor is deze studie gekomen en parallel leverde het tweede, narratieve spoor een Oudlandkrant op.
Professor Dries Tys is gespecialiseerd in middeleeuwse archeologie en landschapsgeschiedenis. Hij dook in de archieven, oude teksten, cartografisch en iconografisch materiaal en rapporten over archeologische vondsten en schreef het leeuwendeel van het wetenschappelijk rapport. Parallel ging de Hogeschool Gent aan de slag: studenten en docenten van de banaba Landschapsontwikkeling maakten op basis van bewonersbevragingen een belevingskaart op van de Oudlandpolder en onder de vleugels van het onderzoekscentrum Futures through Design distilleerden we samen met de HOGENT een aantal verhaallijnen uit het wetenschappelijk rapport voor de Oudlandkrant.
BUUR coördineerde het proces, nam de meest recente geschiedschrijving van het wetenschappelijke rapport en de productie van GIS-data en kaartmateriaal voor haar rekening. Zo hebben we aan de hand van 7 kaarten de verhaallijnen van de Oudlandpolder inzichtelijk gemaakt door per periode de verschillende grote evoluties aan te geven en de transformaties van het landschap in beeld te brengen.